Meta en Apple krijgen de eerste DMA-boetes – Onvoldoende financiële prikkel of noodzakelijk signaal?
Op 23 april 2025 heeft de Europese Commissie Meta en Apple boetes opgelegd van 200 en 500 miljoen euro. Dit zijn de eerste boetes die de Commissie heeft opgelegd op grond van de Digitalemarktenverordening of de Digital Markets Act (DMA).
Laten deze besluiten zien dat de Commissie toch niet zomaar de knie buigt voor Amerikaanse big tech? Of zijn deze relatief lage boetebedragen niet meer dan een formele waarschuwing? In de podcastserie Jong Juridisch heb ik kort aandacht besteed aan deze vragen. Die kun je hier terugluisteren. In deze blog licht ik de besluiten en de rol van de handelsoorlog op handhaving van de Amerikaanse techgiganten verder toe.
Wat is de DMA?
De DMA is een Europese verordening die sinds 7 maart 2024 van toepassing is op allerlei soorten digitale diensten. In het bijzonder bevat de DMA strenge regels voor de grootste online platforms, de poortwachters of gatekeepers. Het doel van de verordening is om de marktmacht van poortwachters in bedwang te houden, om zo een concurrerende en eerlijke digitale sector te creëren. Poortwachters kunnen namelijk leiden tot ernstige onevenwichtigheden in de onderhandelingsmacht, ten koste van de zakelijke en eindgebruikers (overweging 4 DMA).
Deze poortwachters worden aan de hand van verschillende criteria in de DMA aangewezen door de Europese Commissie (artikel 3 DMA). Als een platform een of meerdere zogenoemde kernplatformdiensten, waaronder sociale media, zoekmachines en app stores, aanbiedt en daardoor een aanzienlijke marktpositie bemachtigt, zal de Commissie dit platform aanwijzen als poortwachter. Het afgelopen jaar heeft de Commissie zeven poortwachters aangewezen, waaronder het Nederlandse Booking.com. Zie hieronder een overzicht van de poortwachters en hun diensten:
Bron: Europese Commissie
Poortwachters moeten zich houden aan strengere regels om zakelijke en eindgebruikers beter te beschermen tegen de dominante positie van big tech. Zo biedt de DMA zakelijke gebruikers nieuwe mogelijkheden om eerlijker te concurreren met poortwachters en hun diensten (zie onder meer artikelen 5(4) DMA en 6(5) DMA). Daarnaast mogen poortwachters alleen in uitzonderlijke gevallen de persoonsgegevens van eindgebruikers gebruiken en combineren, bijvoorbeeld op grond van toestemming (artikel 5(2) DMA).
De handhaving van de DMA ligt bij de Europese Commissie, niet bij nationale autoriteiten (Hoofdstuk V DMA). Wel hebben nationale autoriteiten een ondersteunende functie bij het toezicht op de naleving van de DMA. Zo mogen zij zelf onderzoek doen naar mogelijke overtredingen van de DMA, bijvoorbeeld aan de hand van meldingen van consumenten. In Nederland is de Autoriteit Consument en Markt aangewezen als de bevoegde autoriteit.
Apple: App Store in strijd met anti-steering verplichtingen
De Europese Commissie heeft Apple een boete opgelegd vanwege de inrichting van haar App Store. Volgens artikel 5(4) DMA moet Apple appontwikkelaars toestaan om consumenten gratis naar aanbiedingen buiten haar eigen winkel te “sturen”. Apple heeft niet aan deze verplichting voldaan. Apple belemmert appontwikkelaars om consumenten te informeren over de mogelijkheid om hun apps buiten de App Store om – en voor een betere prijs – te downloaden. Apple heeft hiermee de keuzevrijheid van de eindgebruiker en de toegang van appontwikkelaars tot deze gebruikers belemmerd.
Meta: pay-or-okay-model niet okay
Meta is beboet vanwege hun abonnementsmodel, ook wel het pay-or-okay-model genoemd. In dit model worden Facebook- en Instagramgebruikers geconfronteerd met twee keuzes: of ze betalen voor een advertentievrije optie, of ze kunnen gebruik maken van de ‘gratis’ versie waarbij hun persoonsgegevens worden gebruikt voor gepersonaliseerde advertenties.
Vorig jaar heeft het Europees Comité voor gegevensbescherming, de European Data Protection Board (EDPB) al geconcludeerd dat dit model in strijd is met de privacywetgeving (Advies 08/2024). Volgens de privacytoezichthouder was er geen sprake van rechtsgeldige toestemming voor de verwerking van persoonsgegevens voor advertentiedoeleinden. De Commissie is in deze DMA-kwestie tot een vergelijkbaar oordeel gekomen. Ook op grond van de DMA mag Meta niet zonder toestemming van de eindgebruiker de persoonsgegevens van deze gebruiker koppelen met andere gegevens voor advertentiedoeleinden (artikel 5(2)(a)) DMA). Meta heeft volgens de Commissie niet aan deze verplichting voldaan. Dat Meta haar gebruikers geen daadwerkelijke keuze heeft geboden, blijkt ook uit het feit dat minder dan 1 procent van haar gebruikers de betaalde variant heeft gekozen.
Meta is sinds november vorig jaar bezig met het ontwikkelen van een derde abonnementsmodel, met minder gepersonaliseerde advertenties, en is hierover in gesprek met de Commissie. Maar deze ontwikkeling heeft niet geleid tot een ander oordeel van de Commissie. Het onderzoek van de Commissie strekt tot de periode van maart tot november 2024. Op dat moment voldeed de poortwachter nog niet aan de DMA.
Ook in de Verenigde Staten ligt de monopolypositie van Meta onder vuur. Vorige week begon de zitting tegen Meta vanwege haar machtspositie. Deze zaak is een paar jaar terug aangespannen door de Amerikaanse mededingingswaakhond, de Federal Trade Commission (FTC). Volgens de FTC heeft Meta de Amerikaanse mededingingswet overtreden met de overnames van Instagram en WhatsApp. Als de rechter de FTC gelijk geeft kan Meta verplicht worden om die diensten te verkopen. Mogelijk heeft dit nog een impact op haar poortwachter-status in Europa.
Handhaving en handelspolitiek
Meta en Apple krijgen 60 dagen om aan de regels van de DMA te voldoen. Als zij dan nog niet aan de regels voldoen kan de Commissie opnieuw boetes opleggen. Apple heeft al aangekondigd dat ze in beroep zal gaan.
De rol van handhaving in de handelspolitiek tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten – en vice versa – is zeker een hot topic. Vanuit de Verenigde Staten, door zowel Meta en Apple als de overheid, worden de boetes aangeduid als een oneerlijke handelsstrategie. Een woordvoerder van Apple reageert dat de Commissie Apple onterecht zou targeten en Meta’s Chief Global Affairs Officer noemde het boetebesluit een “miljardentarief” dat ook Europese bedrijven en economieën zal schaden. Volgens een woordvoerder is de handhaving van de Commissie een voorbeeld van een “nieuwe vorm van economische afpersing”.
In Europa is het geluid anders. Sommigen vinden dat de Commissie met deze boetes een noodzakelijk signaal afgeeft: ook de Amerikaanse big techbedrijven staan niet boven de wet. Anderen vinden dat de Commissie nog een stapje verder had kunnen gaan. De boetes zijn namelijk aan de lage kant en daardoor volgens velen onvoldoende afschrikwekkend. Plaats de boetes van 500 en 200 miljoen in perspectief: de omzet van Meta bedroeg vorig jaar ongeveer 145 miljard euro en die van Apple 350 miljard euro en de DMA bepaalt dat de boete tot 10 procent van de wereldwijde jaaromzet kan bedragen. De opgelegde boetes komen hier niet eens in de buurt. Volgens de Commissie waren verzachtende omstandigheden aan de orde, onder meer omdat de verplichtingen uit de DMA pas sinds kort gelden. Wie weet komen er nog hogere boetes aan.
Zijn de besluiten beïnvloed door de handelsoorlog? Meta, Apple en President Trump bestempelen het wel als zodanig, maar in Europa wordt de handhaving in het algemeen losgekoppeld van de handelspolitiek. Het onderzoek naar Meta en Apple begon immers al in maart 2024. Toch komen de boetes op een gevoelig moment, en in het algemeen zien we dat de spanningen tussen de EU en de VS wel voor enige (gegronde) vrees voor deregulering van de verschillende techwetten zorgen. Zo zijn er meerdere wetsvoorstellen ingetrokken, waaronder het voorstel voor de ePrivacy-verordening en het voorstel voor de AI-aansprakelijkheidsrichtlijn. Ook wordt er nagedacht over versoepeling van verschillende verplichtingen voor de Meta’s en Apple’s van deze wereld, waaronder de AVG.